4 czerwca 1989 członkowie wrocławskiego Klubu Inteligencji Katolickiej, wspólnie z towarzyszącymi im przyjaciółmi ze Stanów Zjednoczonych, Holandii i obu państw niemieckich, udali się do Krzyżowej. Tam, stojąc przed ruinami pałacu rodziny von Moltke, postanowili utworzyć europejskie centrum spotkań dla młodzieży. Tak powstała Fundacja „Krzyżowa” dla Porozumienia Europejskiego, jedna z najciekawszych i najżywotniejszych inicjatyw obywatelskich w Europie Środkowo-Wschodniej. Jej historia może być źródłem inspiracji i nadziei w czasach kryzysu projektu europejskiego, rosnącej polaryzacji naszego społeczeństwa i pasywności obywateli.

Moc sprawcza wizji i determinacji

Od swego powstania Fundacja „Krzyżowa” zrealizowała tysiące wielodniowych projektów edukacyjnych, w których wzięło udział kilkadziesiąt tysięcy młodych ludzi z prawie wszystkich państw europejskich, głównie z Polski i Niemiec. A wszystko zaczęło się od wizji kompletnie utopijnej. 4 czerwca 1989 roku pałac w Krzyżowej był w ruinie. Władzę w Polsce, jak i w całej Europie Wschodniej, wciąż jeszcze dzierżyli komuniści. W Polsce, podobnie jak i w NRD, stacjonowały liczne oddziały Armii Czerwonej. Jak można było w tych okolicznościach wierzyć, że uda się tu i teraz stworzyć europejskie miejsce spotkań? A jednak się udało. Moc sprawcza wizji i determinacji.

Siła obywateli

Ale również siła obywateli. To oni wymyślili Nową Krzyżową i to oni doprowadzili do jej narodzin. To oni wreszcie od trzydziestu lat są gospodarzami Fundacji i animują jej działalność. Wypracowali sieć międzynarodowych partnerstw i programy edukacji historycznej, obywatelskiej czy ekologicznej, które spotykają się z uznaniem młodzieży z wielu krajów. Przyszło im się mierzyć z ogromnymi trudnościami – organizacyjnymi, finansowymi, programowymi. Dali radę. Fundacja istnieje i wciąż się rozwija.

Mądrość państwa

Nie byłoby to możliwe bez wsparcia państwa. A raczej dwóch państw. Rządy Polski i Niemiec przez lata udzielały Fundacji pomocy, jednocześnie nie próbując jej zawłaszczyć. Nigdy nie nastąpiła próba wywierania presji na politykę personalną czy ofertę programową Fundacji. Angażując się na rzecz Krzyżowej, rządy szanowały autonomię tej obywatelskiej inicjatywy. Fundacja nie zawiodła okazanego jej zaufania. Budowała przestrzeń dialogu i porozumienia europejskiego na fundamencie prawdy historycznej, w poszanowaniu wrażliwości narodowej i światopoglądowej wszystkich uczestników.

Waga spotkania i edukacji

Trudno zmierzyć efekt działalności edukacyjnej Fundacji. Faktem jest, że wśród osób młodszego pokolenia, zawodowo czy społecznie działających w Niemczech na rzecz pogłębienia współpracy polsko-niemieckiej, mało kto wcześniej nie był uczestnikiem projektów Domów Spotkań Młodzieży w Krzyżowej czy Oświęcimiu. Doświadczenie spotkania, dialogu, zmierzenia się z trudną historią, budzi zainteresowanie, a niekiedy wręcz fascynację krajem sąsiada, stanowi imperatyw do działania. W ten sposób rośnie sieć osób budujących polsko-niemieckie sąsiedztwo oparte na wzajemnym zrozumieniu i szacunku.

Przestrzeń porozumienia

Fundacja od początku działała w duchu współpracy ponad podziałami. Powstała i rozwijała się w wyniku spotkania i dialogu Polaków, Niemców i przedstawicieli innych narodów o bardzo różnym światopoglądzie. Nieraz dochodziło między nimi do konfliktów. W końcu jednak prawie zawsze udawało się osiągnąć porozumienie i wspólnie wypracowywać optymalne rozwiązania. W podobnym duchu realizowane są projekty edukacyjne Fundacji. Biorą w nich udział osoby z wielu krajów, z różnymi doświadczeniami i poglądami, a jednak praktycznie nie dochodzi między nimi do konfliktów, wręcz przeciwnie – działając w duchu szacunku, dialogu i porozumienia udaje się rozbudowywać przestrzeń wspólnoty i doceniać bogactwo różnorodności.

Potencjał przykładu

W listopadzie 1989 w Krzyżowej miała miejsce Msza Pojednania, z udziałem premiera Tadeusza Mazowieckiego i kanclerza Helmuta Kohla. Proces budowania dobrych relacji między Polakami a Niemcami, choć wciąż jeszcze nie zakończony, jest znakiem nadziei i źródłem inspiracji dla innych. W drugiej połowie czerwca 2019 roku w Krzyżowej odbędzie się trzecia już edycja projektu „Pamięć, zrozumienie, przyszłość”, realizowanego przez Fundację „Krzyżowa” we współpracy z Ministerstwem Spraw Zagranicznych RP oraz Niemiec. Jego celem jest wsparcie młodych liderów życia społecznego państw Bałkanów Zachodnich, niedawno jeszcze ogarniętych wojną i przemocą, w promowaniu kultury dialogu i porozumienia. Nie zapomnę widoku łez w oczach naszych gości, gdy przechodzili przez Most Staromiejski ze Zgorzelca do Görlitz, nie mogąc się nadziwić, że granicę można przekroczyć nawet tego nie zauważając. Bo u nich na granicach wciąż jeszcze są zasieki.

Dziedzictwo nadziei

Jesteśmy w trudnym momencie dziejowym. Obawiamy się o przyszłość Unii Europejskiej, martwi nas skala konfliktów politycznych w wielu krajach europejskich, w tym w Polsce. Czekają nas ogromne wyzwania związane ze zmianami klimatu, masowymi migracjami z rejonów dotkniętych biedą i przemocą. Zanim zwątpimy w dobrą przyszłość i sens podejmowanych inicjatyw, pomyślmy o garstce idealistów, stojących trzydzieści lat temu przed ruinami pałacu w Krzyżowej, ich utopijnej wizji i jej owocach. Im się udało. My też mamy szansę.

dr Robert Żurek
Dyrektor Zarządzający, Członek Zarządu
Fundacji „Krzyżowa” dla Porozumienia Europejskiego