80 lat temu, 23 stycznia 1945 roku, zginął Helmuth James von Moltke.
Była to zbrodnia sądowa dokonana przez narodowosocjalistyczne sądownictwo; kilka dni wcześniej został skazany na śmierć po pokazowym procesie przed „Volksgerichtshof” (Trybunałem Ludowym).
Urodzony w 1907 roku w Krzyżowej na Dolnym Śląsku, Helmuth James von Moltke w 1940 roku, wspólnie z Peterem Grafem Yorckiem von Wartenburgiem, założył grupę oporu „Krąg z Krzyżowej” (Kreisauer Kreis). Przez następne cztery lata obaj byli centralnymi postaciami tej grupy. W berlińskim mieszkaniu rodziny Yorck von Wartenburg odbywały się liczne spotkania robocze, a na majątku Moltków w Dolnym Śląsku organizowano trzy większe, kluczowe spotkania dla grupy. Nazwa miejscowości Krzyżowa później stała się nazwą grupy.
W czasach bezprawia i brutalnej przemocy w Niemczech i przez Niemcy w Europie, Helmuth James von Moltke był przekonany, że jedynie dialog ponad społecznymi i religijnymi granicami może prowadzić do trwałych rezultatów, a wynikiem takiego dialogu, w trakcie wojny, może być demokratyczne i praworządne powojenne Niemcy, wolne od narodowego socjalizmu. Takie Niemcy widział jako część ściśle związanego Europy przyszłości.
Działając na rzecz przyszłości poza narodowym socjalizmem, Moltke stał się, według narodowych socjalistów, zdrajcą stanu. Ryzykował swoje życie, robił to wspólnie z żoną Freyą von Moltke, oboje byli przekonani, że walka przeciwko nieludzkiej władzy narodowego socjalizmu jest tego ryzyka warta. Kiedy podjęli tę decyzję, Freya von Moltke miała jeszcze niecałe 30 lat, a Helmuth James von Moltke był tylko cztery lata starszy. Jednocześnie byli dalecy od jakiejkolwiek tęsknoty za śmiercią – w 1937 roku urodził się ich pierwszy syn, Helmuth Caspar, a w 1941 roku drugi, Konrad. Przestrzegali zasad konspiracji w pracy oporu, jak i państwowych reguł przy zarządzaniu majątkiem w Krzyżowej.
Już na długo przed rozpoczęciem dyktatury narodowego socjalizmu widać było nieegoistyczny charakter Moltkego oraz jego talent organizacyjny: sam pochodząc z uprzywilejowanej rodziny dostrzegał on problemy ekonomiczne i społeczne w rejonie waldemburskiego zagłębia węglowego. Razem ze swoim kuzynem Carlem Dietrichem von Trotha, kolegą Horstem von Einsiedel oraz profesorem Eugenem Rosenstockiem-Huessym założyli inicjatywę pomocową „Löwenberger Arbeitsgemeinschaft” (Lwówecka Wspólnota Pracy).
Później, kiedy jako prawnik specjalizujący się w prawie międzynarodowym podczas wojny pracował w strukturach Wehrmachtu, wykorzystał swoją pozycję na rzecz losu jeńców wojennych i zakładników niemieckich. Daleki od samooszukiwania się, uważał możliwe sukcesy za niewielkie i wiązał swoje nadzieje przede wszystkim z czasem po wojnie i narodowym socjalizmie. Gdy doszedł do przekonania, że najbardziej prawdopodobnym końcem dyktatury narodowego socjalizmu będzie klęska Niemiec w wojnie (a nie udany zamach stanu), bardzo trzeźwo rozważał konsekwencje, takie jak utrata terytoriów na wschodzie Niemiec, i doszedł do wniosku, że prawdopodobnie straci się majątek w Krzyżowej. I zaakceptował tę konsekwencję.
23 stycznia 1945 roku zginął w brutalny sposób wyjątkowy człowiek, Helmuth James von Moltke. Nie był jedynym działaczem ruchu oporu, który tego dnia stracił życie. Warto wspomnieć również Theodora Haubacha, członka SPD i aktywnego uczestnika „Kręgu z Krzyżowej”.
