Jednym z największych wyzwań, przed jakimi staje dziś edukacja o doświadczeniach II wojnie światowej, jest odchodzenie ostatnich świadków tamtych wydarzeń. To właśnie oni potrafili opowiadać o historii tak, jak jej doświadczyli – z perspektywy zwykłych ludzi. Ich wspomnienia przypominały, że wojna to nie tylko daty i fakty, ale ludzkie losy, emocje i wybory.
Kiedy zabraknie tych głosów, łatwo utracić osobisty, emocjonalny związek z przeszłością. W konsekwencji grozi nam nie tylko stopniowe zapominanie lekcji, które powinniśmy wyciągać z tragicznego doświadczenia, jakim była II wojna światowa, ale również oddawanie opowieści o przeszłości w ręce osób, które bynajmniej nie są zainteresowane jej przybliżaniem czy upamiętnianiem, lecz fałszowaniem i instrumentalnym wykorzystywaniem. Przykładów takich praktyk mamy niestety zbyt wiele.
Dlatego tak ważne jest, by nagrywać wspomnienia świadków i udostępniać je – szczególnie młodzieży, dla której to często pierwsze spotkanie z tak żywo przedstawianą historią, którą znają dziś raczej z filmów i podręczników szkolnych niż opowieści rodzinnych.
Jednym z projektów, odpowiadających na te potrzeby jest projektu „Ostatni świadkowie II wojny światowej”.
W jego ramach Fundacja „Krzyżowa” nagrywa relacje świadków II wojny światowej i tzw. drugiego pokolenia świadków (dzieci osób, które doświadczyły wojny) oraz prowadzi warsztaty edukacyjne.
Wywiady przygotowane w ramach projektu, w tym głosy polskich świadków, zostaną w 2026 roku udostępnione przez internetowe archiwum „Pamięć Narodów” / „Memory of Nations” (www.memoryofnations.eu/en) - jednym z najbardziej obszernych internetowych zbiorów relacji świadków czasu na świecie, zawierający ponad 15 000 historii - tworzonym przez czeską organizację Post Bellum.
Aby pokazać znaczenie relacji świadków II wojny światowej i ich wartość edukacyjną w pracy z młodzieżą, przygotowaliśmy trzy krótkie filmy animowane.
Każdy z filmów jest przygotowany w oparciu o wypowiedzi świadków. Ingerencja scenarzysty była minimalna. Te historie wydarzyły się naprawdę.
Wszystkich zainteresowanych zapraszamy do śledzenia mediów społecznościowych Fundacji „Krzyżowa, gdzie będziemy zamieszczać wspomniane filmy, oraz do odwiedzenia strony www.memoryofnations.eu/en, gdzie możecie znaleźć tysiące historii świadków czasu z całej Europy Środkowej i Wschodniej.
Projekt „Ostatni świadkowie II wojny światowej” realizowany jest w latach 2025-26 w Polsce, Czechach, Słowacji i Węgrzech, w ramach grantu z Międzynarodowego Funduszu Wyszehradzkiego. Partnerami Fundacji „Krzyżowa” są Post Bellum (Czechy), Post Bellum SK (Słowacja) oraz Terra Recognita Foundation (Węgry).
