Komunikat prasowy 21.04.2023
Komunikat prasowy Towarzystwa Uniwersytetu w Lüneburgu i Fundacji Muzeum w Lüneburgu.
Ceremonia wręczenia nagrody upamiętnia słynne uratowanie polskiego pianisty przez niemieckiego oficera w 1944 roku (znane z filmu "Pianista").
Lüneburg. 17 listopada 1944 r. niemiecki oficer odkrywa pianistę żydowskiego pochodzenia w jego kryjówce w Warszawie. Zamiast go zastrzelić, opiekuje się nim i ratuje mu życie. Dziś nagroda za projekty kultury pamięci nosi imię tych dwóch mężczyzn: Nagroda Hosenfelda-Szpilmana. W tym roku trafiła ona do Festiwalu Muzyki Kameralnej Krzyżowa-Music.
Dyrektor festiwalu dr Matthias von Hülsen przybył na ceremonię wręczenia nagrody w budynku Libeskind na Uniwersytecie Leuphana w Lüneburgu wraz z czterema wieloletnimi uczestnikami festiwalu w Krzyżowej: Miriam Helms Ålien (skrzypce), Pablo Barragán (klarnet), Alexey Stadler (wiolonczela) i Amadeus Wiesensee (fortepian).
"Dajecie nam nadzieję", powiedziała politolog prof. dr Gesine Schwan w swojej laudacji w kierunku muzyków. "Oni niezachwianie wierzą w pokojową i dającą radość moc muzyki. Muzyka jest królewską drogą do porozumienia". Pojednanie w Europie po niemieckiej wojnie agresji nie byłoby możliwe bez hojności sąsiednich krajów. Potrzebna jest "odważna konfrontacja z poczuciem winy". Celem Festiwalu Muzyki Kameralnej jest przezwyciężenie spuścizny cierpienia i uprzedzeń.
Schwan nazwał spotkanie niemieckiego oficera Wilma Hosenfelda z polskim pianistą Władysławem Szpilmanem "głęboko poruszającym i pocieszającym ludzkim spotkaniem". Po tym, jak żołnierz odkrył Żyda w jego kryjówce w Warszawie, przez wiele tygodni dostarczał mu odzież, koce i żywność. Kiedy sam Hosenfeld został jeńcem wojennym, Szpilman próbował uwolnić swojego wybawcę. Nie udało mu się. Hosenfeld zmarł w obozie w Stalingradzie w 1952 roku.
"To muzyka ich połączyła" - powiedział konsul generalny RP Paweł Jaworski w swoim powitaniu o mężczyznach, którzy powinni być wrogami. "Widzimy: Niemożliwe może się zdarzyć. Nigdy nie możemy tracić nadziei i wiary, nawet w trudnych czasach". Odnosząc się do wojny Rosji przeciwko Ukrainie, powiedział: "Nie jesteśmy bezsilni. Jesteśmy solidarni. To właśnie doświadczenie pojednania dodaje nam odwagi".
Festiwal odbywa się raz w roku w Krzyżowej pod Wrocławiem - miejscu, w którym podczas II wojny światowej Krąg z Krzyżowej skupiony wokół małżeństwa von Moltke opracował plany pokojowej powojennej Europy. "Tworzenie muzyki w tym miejscu jest dla wszystkich zaangażowanych wyraźnie czymś więcej niż profesjonalnym życiem codziennym. Są oni obywatelami tego pękniętego świata" - powiedział Matthias von Hülsen w swoich podziękowaniach.Dr von Hülsen był lekarzem pediatrą w Hamburgu i współzałożycielem Festiwalu Muzycznego w Szlezwiku-Holsztynie, później założycielem i wieloletnim dyrektorem artystycznym Festspiele Mecklenburg-Vorpommern. Został odznaczony Krzyżem Zasługi na Wstędze Orderu Zasługi Republiki Federalnej Niemiec. Podczas festiwalu młodzi i uznani muzycy z całej Europy wspólnie ćwiczą utwory ze wszystkich epok i dyskutują o tym, jak mogą wykorzystać muzykę do promowania pokoju w Europie.
Podczas ceremonii wręczenia nagród w głównym budynku Uniwersytetu Leuphana w Lüneburgu, czterech muzyków festiwalowych zagrało między innymi fragmenty “Kwartetu na koniec czasu”, skomponowanego przez Oliviera Messiaena w obozie jenieckim w Görlitz w 1940/41 r. Rano muzycy odwiedzili także liceum w Lüneburgu i rozmawiali z młodzieżą o kwartecie i kontekście historycznym. "Muzyką można uczyć się historii" - powiedział rosyjski wiolonczelista Alexey Stadler po ceremonii wręczenia nagród. "Muzyka daje odpowiedzi na pytania o to, jak wszystko może się dalej toczyć. Naszą muzyką bronimy czegoś, co nie jest oczywiste: europejskiego pokoju".
Członkowie rodziny Hosenfeld również przybyli na ceremonię wręczenia nagród. "Mój ojciec jest przykładem na to, że w czasie wojny można być człowiekiem" - powiedziała na marginesie ceremonii dr Jorinde Krejci-Hosenfeld, ostatnia z pięciorga dzieci Wilma Hosenfelda. "Ta nagroda jest dla nas bardzo zaszczytna. Ważne jest, aby pokazać: Niemiecki oficer też może być inny. Ważne jest, aby powiedzieć dzisiejszym młodym ludziom: Nie ponosicie winy za to, co się stało. Ale macie obowiązek upewnić się, że to się nie powtórzy".
Nagroda Hosenfelda-Szpilmana była przyznawana przez Uniwersytet Leuphana w Lüneburgu w latach 2005-2017. W 2023 r. rada powiernicza składająca się z Towarzystwa Uniwersyteckiego w Lüneburgu, Fundacji Muzeum w Lüneburgu i Hanzeatyckiego Miasta Lüneburg przyznała nagrodę po raz pierwszy. Wśród członków zewnętrznego jury znajdują się: Peter Oliver Loew, dyrektor Niemieckiego Instytutu Spraw Polskich w Darmstadt, dr Elke Gryglewski, dyrektor Fundacji Miejsc Pamięci Dolnej Saksonii oraz prof. dr Joachim Tauber, dyrektor Instytutu Północno-Wschodniego w Lüneburgu.
Nagroda pieniężna wynosi 5 000 euro. Nagroda Hosenfelda-Szpilmana jest finansowana przez Rotary Club Lüneburg i hanzeatyckie miasto Lüneburg.
Główny budynek Uniwersytetu Leuphana w Lüneburgu został zaprojektowany przez (polsko-żydowskiego) architekta Daniela Libeskinda.
Fragmenty przemówień:
Prof. dr Heike Düselder, dyrektor Muzeum w Lüneburgu i przewodnicząca Towarzystwa Uniwersyteckiego: "Ta nagroda jest elementem kultury pamięci. Projekt Krzyżowa-Music opiera się na idei przyjaźni. Szczególnie w kontekście wojny w Europie pokazuje, że kultura jest w stanie poruszyć wielkie rzeczy. Muzyka łączy granice i stawia znaki. Młodzież w Europie ma siłę i potencjał, aby uratować świat, który wydaje się rozchodzić w szwach".
Claudia Kalisch, burmistrz hanzeatyckiego miasta Lüneburg: "Ta nagroda symbolizuje człowieczeństwo, które porusza, głęboko wzrusza i daje nadzieję. Oznacza odwagę cywilną i zadaje pytania nam wszystkim. Nagroda jest znakiem, że nie pozwalamy historii pozostać historią. Nadszedł czas, kiedy historia znów staje się istotna: Mamy wojnę w środku Europy. Laureaci nagrody pomagają zapobiegać powstawaniu murów i granic w umysłach ludzi. Muzycy opowiadają się za Europą solidarności i pokoju.”
Friedhelm Hosenfeld, wnuk Wilma Hosenfelda, który mieszka niedaleko Flensburga: "Ta nagroda ma szczególne znaczenie dla naszej rodziny. Przypomina nam o naszym obecnym zadaniu: wzięciu odpowiedzialności za innych. Jak to się stało, że nasz dziadek zaczął stawiać opór, mimo że cieszył się z dojścia Hitlera do władzy? Dzięki rosnącej świadomości rosnącej niesprawiedliwości. Odważnie wykorzystał swoją swobodę. Jest przykładem osoby, która pozostała wierna swojemu sumieniu. Projekt Krzyżowa-Music w idealny sposób wypełnia życiem europejskie porozumienie."
Dr Andrzej Szpilman, syn Władysława Szpilmana, zamieszkały w Zurychu (jako przedmowa pocztą pantoflową): "Kiedy redagowałem książkę 'Pianista', mój ojciec uważał, że to strata czasu. Dziś przetłumaczono ją na 43 języki i nakręcono film Romana Polańskiego. Ta nagroda jest ważna. Jest dowodem na to, że w Lüneburgu są dobrzy ludzie, którzy wierzą w pokój. Czyny Wilma Hosenfelda są w Niemczech doceniane tylko połowicznie. Nie spocznę, dopóki w Berlinie nie powstanie ulica Wilma Hosenfelda".
Prof. (HSG) dr Sascha Spoun, rektor Uniwersytetu Leuphana w Lüneburgu: "To, czego dziś doświadczacie, to społeczeństwo obywatelskie w akcji".
Informacje biograficzne
Wilm (właściwie Wilhelm) Hosenfeld, urodzony 2 maja 1895 r. w Mackenzell koło Fuldy. Od 1927 r. kierownik szkoły podstawowej w Thalau koło Fuldy. Zmarł 13 sierpnia 1952 r. w obozie jenieckim w Stalingradzie.
Władysław Szpilman, ur. 5 grudnia 1911 r. w Sosnowcu na terenie dzisiejszej Polski. Od 1935 r. pianista Polskiego Radia. Był jedynym członkiem rodziny, który przeżył Holokaust. Zmarł 6 lipca 2000 r. w Warszawie.
Wręczenie Nagrody Hosenfelda-Szpilmana 2023 w głównym budynku Uniwersytetu Leuphana w Lüneburgu. Zdjęcie: Teresa Halbreiter
